Excerpt uit Startnotitie Omgevingsvisie Noordwijk 2030, deel over oude kern

Cultuurhistorie

De opgave is te bepalen wat aan gebouwen en landschappelijke en stedenbouwkundige structuren behouden moet blijven voor de komende generaties. Deze gebouwen en structuren dragen namelijk ook bij aan het DNA van Noordwijk. Dit kan op basis van een inventarisatie en waardering, zoals voor de komende gemeentelijke monumentenlijst. In aanvulling daarop dienen waardevolle panden, gebieden en structuren vervolgens een plaats te krijgen in het ruimtelijk instrumentarium zoals het bestemmingsplan en de opvolger het omgevingsplan. Cultuurhistorie (monumenten, cultuurlandschap, archeologie) gaat daarmee een grotere rol krijgen in de (ruimtelijke) afwegingen, zoals nu ook voor archeologie al het geval is. De vervolgopgave is om cultuurhistorie te koppelen aan zowel cultuur als toerisme. Daarmee kunnen we het verhaal en de karakteristieken van Noordwijk beter over het voetlicht krijgen en de ‘branding’ van Noordwijk versterken.

Historische kern Noordwijk Binnen

De opgave in de historische kern van Noordwijk Binnen is vooral om de bestaande cultuurhistorische kwaliteit te behouden en te versterken, te zorgen voor een goede bereikbaarheid, een goede verkeerscirculatie en voldoende parkeergelegenheid met behoud van een aantrekkelijke woonomgeving. In het bijzonder speelt de opgave om het winkelcentrum duidelijker te profileren en beter te laten functioneren. Daarnaast zijn er verschillende locaties in heel Noordwijk Binnen, die op korte en langere termijn in aanmerking komen voor functieverandering en herontwikkeling met woningbouw. De opgave is om die op een goede stedenbouwkundige wijze vorm te geven, die past bij het gewenste karakter van de directe omgeving en het dorp. Het is de uitdaging om bij deze plannen de cultuurhistorische kwaliteit van het dorp te versterken, een aantrekkelijke openbare ruimte te ontwerpen en te zorgen voor een goede verkeers- en parkeerafwikkeling. Uit de interviews kwam de opgave naar voren hoe we het centrum levendiger kunnen maken waarbij pleinen, kerken, andere monumenten en beeldbepalende panden en objecten, zoals de lindebomen, het culturele en cultuurhistorische karakter versterken. Daar hoort ook een goede oplossing voor het verkeer en het parkeren bij. En kunnen we de kwaliteiten van Noordwijk Binnen een hechter onderdeel laten uitmaken van de promotie van heel Noordwijk?

Ontwerp-Omgevingsvisie 2030

DEEL A: Visie en realisatie

NOORDWIJK BINNEN Historisch centrum Het waardevolle historische karakter van de oude lintbebouwing en centrumgebied met kerken en pleinen in Noordwijk Binnen draagt sterk bij aan onze aantrekkelijkheid als zeven sterren kustplaats. Vooral de Voorstraat en het Lindenplein zijn juweeltjes van Noordwijk Binnen met prachtige historische panden, een goed uitgewerkte openbare ruimte en aan beide zijden lindebomen. Beleid is dan ook om het beschermd dorpsgezicht te behouden, evenals het 28 huidige karakter van de historische panden en het groen. Daarnaast willen we de culturele kwaliteiten en kansen van Noordwijk Binnen versterken en beter promoten. Voor een aantal binnengebieden zijn ideeën en plannen voor herontwikkeling: Losplaatsweg, terrein Van Eeden/Buijze Pers en het terrein Pickéstraat-Ruijgenhoek-Kerkhofpad. Nieuwe bebouwing moet aansluiten bij de maat en schaal van de aangrenzende bebouwing. Het is ook mogelijk om deze projecten een eigen karakter mee te geven, bijvoorbeeld in de vorm van hofjes, een landgoed, ouderenwoningen, kleinschalige dienstverlening. Daarbij zal bijzondere aandacht moeten zijn voor groen, cultuurhistorie en parkeren. De Woensdagse Watering willen we als voormalige en gedempte waterloop weer hernieuwde aandacht geven om zo ook bij te dragen aan de klimaatbestendigheid van Noordwijk Binnen. Bij de herontwikkeling van de Losplaatsweg zal opnieuw open water gerealiseerd worden. Waar geen open water mogelijk is, willen we bevorderen dat dit cultuurhistorisch waardevolle tracé op een andere manier in de belangstelling komt. Winkelgebied Kerkstraat en omgeving Als bijdrage aan een sfeervolle dorpskern willen we de bereikbaarheid verbeteren van de Kerkstraat en omgeving en het Kloosterplein. Om een levensvatbaar winkelcentrum voor de dagelijkse boodschappen te creëren, zal de focus op dagelijkse boodschappen liggen en zal het centrum compacter moeten worden, waardoor je een rondje kunt lopen. De herinrichting van het Kloosterplein voor hervestiging van de weekmarkt willen we dezelfde kwaliteit geven als het Lindenp

DEEL B: Thematische analyses, beleidsinzet en verbindingen

Erfgoed – Cultuurhistorie en monumentenzorg

10.1 Ontwikkelingen tot nu toe

Het landelijke project Belvedère (1999-2009) heeft sterk bijgedragen aan het besef dat cultuurhistorie een belangrijke inspiratiebron kan zijn voor ruimtelijke ontwikkelingen en een bijdrage levert aan de ruimtelijke kwaliteit. Na Belvedère is met het vervolg op de beleidsbrief Modernisering Monumentenzorg en de Visie Erfgoed en Ruimte het beleidsterrein sterker verankerd in de nationale wet- en regelgeving. Cultuurhistorie leeft bij grote delen van de Noordwijkse gemeenschap. Veel particulieren en verenigingen zijn hiervoor actief bezig. Ze zetten zich onder andere in voor de Noordwijkse musea of verzorgen allerlei publicaties. In 2016 is Noordwijk gestart met de aanwijzing van gemeentelijke monumenten. Een stimuleringsregeling voor onderhoud van gemeentelijke monumenten wordt voorbereid. Hierna volgt het vaststellen van beeldbepalende panden, die niet de status van gemeentelijk monument krijgen. Zij worden beschermd door middel van het bestemmingsplan.

10.2 Analyse huidige situatie

Sterke punten

– Aanwezigheid van 74 rijksmonumenten, waaronder enkele complexen, zoals het Van Eedencomplex in de Voorstraat
– de Algemene Begraafplaats
– landgoederen Offem en Calorama.
– Van rijkswege beschermd dorpsgezicht van de historische kern van Noordwijk-Binnen met aandacht voor sfeerbepalende elementen en kwaliteiten (sinds 1990).
– Toeristische functie van erfgoed; naast de diverse musea (Museum Noordwijk, Museum Veldzicht, Atlantikwall Museum) bezoeken toeristen ook toegankelijke monumenten. Een goed voorbeeld is de gezamenlijke zaterdagopenstelling van de beide Jeroenskerken en de toren van de Oude Jeroenskerk. Open Monumentendag trekt in Noordwijk altijd veel bezoekers, ook vanuit de scholen.
– Actieve inzet van veel particulieren en verenigingen om cultuurhistorie te laten leven (Noordwijkse musea en publicaties).

Zwakke punten

– Ontbreken van een complete gemeentelijke inventarisatie van cultuurhistorische waardevolle elementen.
– Onvoldoende meewegen van cultuurhistorie in ruimtelijke visies en plannen zoals bestemmingsplannen (straks omgevingsplan).
– Te weinig oog voor behoud of versterking van bepaalde cultuurhistorische kwaliteiten in veel bouwplannen. Hierdoor laat Noordwijk kansen liggen voor een beter herkenbare en onderscheidende identiteit en een hogere ruimtelijke kwaliteit.
– Ontbreken van een eigen monumentenbeleid, een gemeentelijke monumentenlijst en een stimuleringsregeling om instandhouding van de historische panden in de gemeente te bevorderen.

Kansen

– Uitvoering van een inventarisatie naar de waardevolle cultuurhistorische objecten en gebieden, om te kunnen bepalen wat de waarde en de toekomst van het erfgoed in Noordwijk is; deze inventarisatie kan nader worden uitgewerkt om vervolgens te laten doorwerken in bestemmingsplannen dan wel het omgevingsplan als de Omgevingswet van kracht is.
– Opstellen van een eigen gemeentelijke monumentenlijst en een stimuleringsregeling voor onderhoud. Hiervoor zijn de eerste stappen al genomen, waaronder de oprichting van de Commissie Erfgoed Noordwijk. – Uitbreiding van de bestaande erfgoedthema’s verschillende thema’s ‘bollenteelt, Sint Jeroen, graven, badplaats en herbestemmen’.om het ‘verhaal van Noordwijk’ meer voor het voetlicht te brengen.
– Koppeling van beleid voor de erfgoedthema’s aan een uitvoeringsprogramma en – budget.
– Versterking van de beleving van de Noordwijkse landgoederen Calorama en Offem als waardevolle elementen in het landschap (particulier eigendom en niet toegankelijk).

Bedreigingen

– De beleidsvoornemens in de Erfgoednota zijn niet gekoppeld aan een uitvoeringsprogramma met een planning en budget. Inmiddels zijn er al enkele inventarisaties en onderzoeken uitgevoerd naar verschillende erfgoedthema’s in Noordwijk. Zolang de inventarisaties echter niet verder uitgewerkt en vastgelegd worden, kunnen cultuurhistorische waarden onbewust verloren gaan.
– Oude (middeleeuwse) gebouwen, zijn vaak verstopt achter veel nieuwere gevels. Doordat nu vaak nog onbekend is wat de bouwhistorische waarde van een pand is, kan het gebeuren dat waardevolle bouwsporen in de container belanden, zonder dat iemand daar weet van heeft. Door middel van onderzoek en documenteren van bouwsporen kunnen we meer over de bouwgeschiedenis van het oude dorp te weten komen.

DEEL C: Analyses gebouwde leefomgeving, beleidsinzet en verbindingen

 3.4 Noordwijk-Binnen

Ruimtelijke structuur

Noordwijk Binnen heeft de klassieke opbouw van een historische kern met uitbreidingen binnen een carré van ontsluitingsstraten. De latere uitbreidingen liggen daarbuiten. Herkenbaar is de Voorstraat als hoofdstraat op de rug van een strandwal en parallel daaraan lopende andere lange straten. Het centrum wordt gekenmerkt door smalle profielen met individuele woonbebouwing met daarachter grote binnentuinen. Noordwijk Binnen is grofweg op te delen in een aantal deelgebieden:

• de historische kern Noordwijk-Binnen met hierin het beschermd dorpsgezicht en hetwinkelcentrum in Kerkstraat en omgeving;
• de uitbreidingen rondom de oude kern, ten noorden daarvan zoals rondom de Sint Jeroenweg/Boerenburgerweg en ten zuiden daarvan zoals Beeklaankwartier;
• Boerenburg, planmatig aangelegde wijk (begin jaren zeventig) aan de noordkant van de kern;
• Vinkeveld, eind jaren zeventig en begin jaren tachtig planmatig ontwikkelde wijk alswoonerf aan de zuidkant van de kern.

Historische kern – beschermd dorpsgezicht

De kwaliteit van het historische centrum bestaat vooral uit de historische lintbebouwing met kerken en pleinen. Vooral de Voorstraat is het juweeltje van Noordwijk Binnen met prachtige historische panden en goed uitgewerkte openbare ruimte met aan beide zijden van de straat lindebomen. De kern van Noordwijk Binnen is een woongebied met historische uitstraling en een uitgebreid aanbod aan alledaagse voorzieningen. Er zijn veel kleinere en oude woningen. Winkelvoorzieningen zijn in de loop van de tijd meer en meer gebundeld in de Kerkstraat. De oorspronkelijke structuur komt voort uit de ondergrond en de belangrijkste verkeersbewegingen (route van Haarlem naar Leiden over de strandwal, en richting zee en haven). Door de ontwikkeling van agrarische activiteiten is een lintstructuur ontstaan met omvangrijke achtererven. Het gebied betreft de Voorstraat met de bebouwing aan weerszijden en delen van daarop uitkomende straten: Van Limburg Stirumstraat, Douzastraat en Lindenplein. De historische kern vormt met zijn historische panden en straatbeelden een belangrijkste kwaliteit. De beeldbepalende historische kern heeft pandgewijze bebouwing, heeft een monumentaal karakter en is door het Rijk aangewezen als beschermd dorpsgezicht. De opbouw van de historische kern Noordwijk Binnen valt samen te vatten als een geheel van straatjes, veelal licht gebogen met straatbomen en kleine panden direct aan de straat, met centraal twee grote kerken die min of meer vrij in de ruimte staan. De Voorstraat vormt de hoofdstructuur van dit gebied met de kerk en raadhuis als oriëntatiepunt voor de omgeving. Hierop komt een aantal straten uit waarbij vooral het Lindenplein opvalt door zijn zorgvuldige inrichting en de op het plein aanwezige bomen. Met name in de zuidoostzijde van de Voorstraat zijn de panden aaneen gebouwd. Langs de overige straten komen naast aaneen gebouwde panden ook vrijstaande panden voor. De panden sluiten met de gevels direct aan op het straatprofiel, waarbij de rooilijn verspringt. Het geheel heeft een stedelijk karakter. De gebouwen zijn individueel vormgegeven, afwisselend in goot- en nokhoogte en over het algemeen klassiek van opbouw met één tot drie lagen, een hellende kap of een plat dak. Kerkstraat en omgeving Direct naast de oude historische kern is het huidige winkelcentrum ontstaan rondom de Kerkstraat, Kloosterplein en de Keuvel. Ook zijn in de Molenstraat en de Van Limburg Stirumstraat winkelpanden aanwezig. De toenemende leegstand vooral aan de randen van het winkelcentrum is een probleem voor de beleefbaarheid. Het Kloosterplein als parkeerplein naast het winkelcentrum heeft een rommelige en niet-verblijfsvriendelijke inrichting.

Uitbreidingen rondom historische kern

Rondom de historische kern liggen de uitbreidingen van de 19 en 20^e eeuw. Deze uitbreidingen wijken af van de historische structuur die in de kern zo goed zichtbaar is. De uitbreidingen rond de IJmuiderstraat, het Beeklaankwartier en Calorama bestaan hoofdzakelijk uit woningen langs overwegend rechte straten. De verkaveling is recht toe recht aan met uitzondering van de aanwezige wegen die de kern met het buitengebied verbinden: zoals de Sint Jeroenweg en Boerenburgerweg.
Ten noorden van de oude kern, tussen de oude kern en de Van de Mortelstraat zijn de uitbreidingen rond IJmuiderstraat en Calorama gelegen van eind 19^e eeuw en begin 20^e eeuw. Aan de zuidkant van de kern is midden 20^e eeuw het Beeklaankwartier aangelegd als zuidelijke afronding van Noordwijk Binnen. In Noordwijk Binnen is de voormalige loop van de Woensdagse Watering een belangrijke structuur. Vroeger liep hier op het laagste punt van het dorp een afwatering. Deze structuur is in de kern van Noordwijk-Binnen nog deels zichtbaar. Ook zijn de afwateringsbuizen die daarvoor in de plaats zijn gekomen niet meer doorlopend. Sinds het dempen is de afwatering een probleem. Het deels laten verdwijnen van de karakteristieke structuur is een gemiste kans om ruimtelijke kwaliteit toe te voegen. De Woensdagse Watering was vroeger een waterloop langs het laagste punt van het dorp. De waterloop liep vlak langs de oude historische kern. In het verleden is deze watergang gedempt.

Binnengebieden achter linten

In het verleden zijn al diverse binnengebieden herontwikkeld. Deze binnengebieden kenmerken zich door het afwijkende karakter, niet alleen van de lintbebouwing maar ook onderling. Er komen hofjes voor, appartementengebouwen, bedrijfsbebouwing en ook grote particuliere tuinen. Van oorsprong maakten deze gronden onderdeel uit van achterpercelen van de lintbebouwing. Een aantal binnengebieden staat op de nominatie voor herontwikkeling:
Losplaatsweg, terrein Van Eeden/Buijzepers en terrein Pickestraat-Ruijgenhoek-Kerkhofpad.

Boerenburg

In de zestiger en zeventiger jaren is ten noorden van de kern Binnen is de wijk Boerenburg aangelegd. Het is een planmatig opgezette wijk met laagbouw en middelhoogbouw en veel groen in de wijk. De oorspronkelijk groenstructuur is door nieuwbouw van maatschappelijke voorzieningen kleiner geworden en aan de randen aangetast.

Vinkeveld

De woonwijk Vinkeveld is in de jaren tachtig van de vorige eeuw conform de principes uit die jaren opgezet. In de opzet is veel aandacht voor kleinschaligheid, en enigszins naar binnen gekeerd karakter. Bijzonder aan Vinkeveld is de openbare ruimte die als een kenmerkende water- en groenstructuur door de wijk loopt. De buurten hebben voor het merendeel een plantsoen met daarom heen eengezinswoningen. Knelpunten zijn het eenzijdige woningaanbod, toenemende parkeerdruk en het groen dat onder druk staat (vanwege die toenemende parkeerdruk).

Functies

In de historische kern en in het gebied van de Kerkstraat en omgeving is een grote verscheidenheid aan voorzieningen voor: detailhandel, horeca, maatschappelijke voorzieningen en bedrijven. De Kerkstraat en de Keuvel vormen het belangrijkste detailhandelscentrum. Daarnaast is aan de Molenstraat detailhandel aanwezig, hoewel leegstand een toenemend probleem vormt in deze aanloopstraat van het winkelcentrum. In de wijk Vinkeveld is het voorzieningencentrum gelegen aan het Bonnikeplein, met onder andere een supermarkt en dienstverlenende bedrijven. In Boerenburg is de detailhandel geconcentreerd aan het Rederijkersplein. De kern is te omschrijven als een woongebied met een alledaags voorzieningenaanbod. De toeristische functie van de kern is beperkt, ondanks het aantrekkelijke historische beeld en de ligging op loopafstand van de badplaats.

SWOT Noordwijk-Binnen

Sterke punten:

• Historisch centrum is cultuurhistorisch waardevol, oorspronkelijk historische karakter is grotendeels behouden
• Historische linten zoals de Voorstraat hebben een sterke samenhang tussen bebouwing en openbare ruimte.

Zwakke punten:

• Het winkelgebied Keuvel-Kerkstraat is intern georiënteerd en keert zich daardoor af van het historische centrum
• Sint Jeroensplein mist levendigheid.

Kansen:

• Meer eenheid creëren tussen historische centrum en winkelcentrum Kerkstraat en omgeving.

Bedreigingen:

• Het groen dreigt te verdwijnen of te verrommelen door hoge parkeerdruk, nieuwe functies en bebouwing
• Woensdagse Watering als oude structuur staat onder druk en dreigt te verdwijnen.

 

5.4 Noordwijk Binnen

De Kern Gezond – Visie op de kern Noordwijk Binnen

In de Integrale Ruimtelijke Visie ‘De Kern Gezond’ is een toekomstvisie gegeven voor het centrale deel van Noordwijk Binnen. Hierin zijn de volgende drie speerpunten genoemd:

• Het beeld van de Voorstraat zal de sfeer van heel de kern gaan bepalen, zodat de kern een prachtig, op historie gebaseerd woongebied wordt
• Tussen kerk, raadhuis en het nieuwe winkelcentrum kan een centraal plein worden ontwikkeld met veel sfeer en karakter door middel van bomen, bankjes en mooie bestrating
• De straten zouden meer groen mogen hebben. Waar mogelijk kunnen de kruiden waar Noordwijk om bekend is, de sfeer van het dorp bepalen.

In de visie is vervolgens ingegaan op de verschillende uitwerkingen en projecten die vorm moeten geven aan de speerpunten. De uitbreiding van het winkelcentrum, de uitbreiding van het woonzorgcentrum Sint Jeroen, de nieuwbouw van het Binnenhof en de Weteringpoort zijn allen projecten die hier onderdeel van vormen. Andere projecten die zijn genoemd zijn bijvoorbeeld de herinrichting van de openbare ruimte rond de kerk tot een centraal plein, de verblijfsvriendelijke herinrichting van historische straten en de aanleg van nieuwe langzaam verkeerverbindingen door de kern. Ook wordt gesproken over de aanleg, herstel van oude waterlopen.

 

6.4 Noordwijk Binnen

Historisch centrum

De ambitie is om de bestaande kwaliteiten te behouden en verder te versterken. De opgave voor nieuwbouw ligt in het met respect omgaan met de aanwezige kwaliteiten met in gedachten dat dit gebied het anker is voor de omliggende uitbreidingswijken. Dit betekent aansluiten op de karakteristieken van de omgeving. Samenhang bebouwing onderbouw en dak, privéruimte, groen en openbare ruimte.

Beleidsinzet

• Historische linten behouden en versterken
• Beschermd dorpsgezicht behouden en goed beschermen vanwege cultuurhistorische en monumentale waarden
• Uitgangspunt is behoud van de historische panden, de schaal en maat van de

Bebouwing

• De bebouwing is pandsgewijs, met de voordeur aan de straat, afwisselende kapvormen en kleine verspringende rooilijnen
• Alle bebouwing heeft een kap en een goot- en bouwhoogte die overeenkomt met die van omliggende bebouwing
• Groenstructuur in de straten behouden en versterken
• Straatwanden bij voorkeur zo continu mogelijk houden waarbij gaten ‘worden gedicht’ en bouwblokken worden afgemaakt;
• Bomen en laanbeplanting handhaven en versterken waar mogelijk is.

Binnengebieden achter linten

In het verleden zijn al diverse binnengebieden herontwikkeld. Deze binnengebieden kenmerken zich door het afwijkende karakter, niet alleen van de lintbebouwing maar ook onderling. Er komen hofjes voor, appartementengebouwen, bedrijfsbebouwing en ook grote particuliere tuinen. Van oorsprong maakten deze gronden onderdeel uit van achterpercelen van de lintbebouwing.

Beleidsinzet

• Cultuurhistorie als aanleiding meenemen bij de herontwikkeling, bijvoorbeeld in kruidentuinen, vroegere functies of routes
• Nieuwe bebouwing moet aansluiten bij de maat, schaal en sfeer van de aangrenzende bebouwing, vooral van het aangrenzende lint
• Projectmatige bebouwing met een eigen karakter is mogelijk binnenin een hof
• Wat betreft beeldkwaliteit sluit de bebouwing aan bij het lint, maar kan een eigen beeldtaal hebben
• De bouwhoogte is beperkt en sluit aan bij de bouwhoogte van de linten
• Structuur van de Woensdagse Watering behouden en versterken, en in beeld laten zien, bijvoorbeeld als wadi, kruidenpad, of tuin met een knipoog naar de oude functie.

Winkelcentrum Kerkstraat en omgeving

Een belangrijke opgave voor de toekomst is verbetering van de Kerkstraat en omgeving. Ook de inrichting van het Kloosterplein maakt hier onderdeel vanuit. De opgave is een levensvatbaar winkelcentrum te creëren en te bepalen wat de echte kern is van een rondje winkelcentrum. De overige gedeelten zijn de aanlooproutes en kunnen detailhandel blijven maar kunnen ook een andere invulling krijgen.

Beleidsinzet

• Ontwikkelen aantrekkelijk winkelcentrum met aandacht voor dagelijkse boodschappen.
• Aantrekkelijk inrichten Kloosterplein met als uitgangspunt een parkeerplein met bomen (met als referentie het Lindenplein);
• Stimuleren wonen boven winkels om de winkelstraten ook na sluitingstijd leefbaar te houden;
• Kerkstraat en de Keuvel worden het hart van het winkelcentrum, hier staat behoud detailhandel centraal. In het overige deel mag functiemening plaatvinden;
• Streven naar goede bereikbaarheid en voldoende parkeervoorzieningen;
• Nieuwe winkelfuncties moeten een goede relatie hebben met het winkelcentrum (hoek Raadhuisstraat-Bronckhorststraat-Kerkstraat).